Aktorstwo jest dzialaniem - Technika Improwizacji

Trudno byloby znalezc taka osobe, ktora na przestrzeni swojego zycia, nie myslala, choc raz, o tym, aby zostac aktorem. Kto z nas nie marzyl o wspanialych rolach i slowie ? Kto z nas nie zadawal sobie pytania, czy mam talent aktorski ? czy mam zdawac do szkoly aktorskiej ? a pozniej odpowiedzi chowal w najdalsze zakamarki swojej pamieci. Tylko nieliczni decyduja sie podjac wyzwanie i staja w progach szkol aktorskich. Tylko nieliczni zostaja aktorami.
Wiara w samego siebie jes kluczem w zawodzie aktora, a talent i nieustanne uczenie sie jest gwarantem bycia dobrym aktorem. Jak w kazdym fachu « bycie dobrym » to ciagle szlifowanie warsztatu, zdobywanie coraz wiekszej wiedzy, umiejetnosci i doswiadczenia oraz otwartosc na coraz to nowsze trendy.
Wojciech Marzec

Tak zaczyna sie niezwykla ksiazka « Podrecznik dla aktorow », ktorej autorem jest Stephen Book. Kim jest Stephen Book ? To czynny instruktor, nauczyciel, dyrektor. Wieloletni czlonek grona pedagogicznego The Juillierd School oraz University of Southern California. Nauczal rowniez w Stanford, Brown, the Bread Loaf School of English i the Esalen Institute, a obecnie naucza i szkoli na swoich warsztatach w Hollywood. Jego studenci otrzymali Oscary, nagrody Emmy, Tony, Obie i Grammy.
Przyblize Wam najwazniejsze fragmenty, ktore pochodza z tego podrecznika i dotyczyc beda techniki improwizacji, ktora dla Booka jest podstawa aktorstwa, jak i improwizowanie profesjonalnych umiejtnosci aktorskich – postac.
Technika Improwizacji
Technika Improwizacji to technika gry aktorskiej, ktorej autor uczy sie przez doswiadczenie i ktora wyposaza go tak, ze staje sie samowystarczalny w krewaniu swojej kariery.
Technika ta umozliwia aktorowi na tyle sprawne wykorzystywanie narzedzi swego rzemiosla, by byl on w stanie improwizowac swoja gre podczas czytania przygotowanego tekstu. Kazdy wystep, kazda proba oparta jest na improwizacji, co oznacza, ze kazdy wystep i proba sa spontaniczne. Prawdziwa improwizacja jest zawsze spontaniczna.
Z wszystkich aspektow rzemiosla aktora spontanicznosc jest najwazniejsza.

Postac
Odnajdz sie w postaci, odwieczna rada udzielana aktorom, sprawila, ze niejeden na darmo szukal w bohaterze podobienstwa do siebie. Takie postawienie sprawy ogranicza bohatera do osobistych punktow odniesienia aktora. To autor, nie aktor, tworzy postac. Aktor pracujacy w oparciu jedynie o to, co wie o sobie, bardzo latwo moze zubozyc postac.
Technika Improwizacji unika autoanalizy w celu poznania bohatera, skupia sie na postaci takiej, jak ja napisal autor. Szukamy roznic, nie podobienstw. Aktor wnosi swoja osobowosc i indywidualizm, ale posluguje sie nimi spontanicznie i swiadomie, aby pokazac te roznice, tworzac postac, ktora nie jest nim.
Na budowe postaci skladaja sie przede wszystkim dwa elementy. Pierwszy to stworzenie fizycznego ciala bohatera. Pomijajac kostiumy i charakteryzacje, oznacza to postawe i sposob poruszania sie. Jak dana postac sie prezentuje ? Kolejny skladnik to osobowosc albo nastawienie do swiata. Nastawienie do swiata to podswidome uczucia zapisane w miesniacg, ktore daja o sobie znac zarowno w osobowosci, jak i ciele. Emocje po raz pierwszy doznane w dziecinstwie zostaja w ciele na zawsze, tworza typ osobowosci. W Technice Improwizacji slowo nastawienie oznacza co innego niz emocje. Emocje to uczucia przejsciowe. Nastawienie to uczucia trwajace dlugo, cala scene albo cale zycie.
Postac to nie ty. Postac to ktos inny. Musisz sie dowiedziec, kim jest, jaka jest i pokazac to cialem.
Alan Ball, laureat Oscara, scenarzysta filmowy i telewizyjny (Szejsc stop pod ziemia) twierdzi : « Kiedy cos napisze, a aktor mi mowi : ‘Ja bym tego nie powiedzial’, dostaje szalu. Mam ochote odwarknac : Cos takiego! Ale wiesz co? To wcale nie jest o Tobie! To slowa bohatera, a twoim zadaniem jest go zagrac! Prawdziwy aktor czyta role, widzi, ze postac robi rzeczy, do ktorych on nigdy by sie nie posunal i mowi : ‘Ale bedzie sie dzialo !’. » Byl na planie American Beauty podczas sdjec i oto co mowi o aktorach grajacych glowne role, Kevinie Spacey i Annette Bening : « To prawdziwi aktorzy. Wywodza sie z teatru.Wcielenie sie w ludzi innych niz oni to dla nich chleb powszedni. Nie zapomnieli o tym, choc stali sie dwiazdami. Oni lubia zagrac. Nie upieraja sie, by na ekranie byc soba i dla mnie jest to podstawa prawdziwego aktorstwa. Z takimi ludzmi chce sie pracowac. »
Zbroja postaci
W swiecie rzeczywistym nastawienie ksztaltuje sie w dziecinstwie, to mechanizm obronny, pozwalajacy funkcjonowac w swiecie. Nastawienie wplywa na postawe czlowieka ; to przez nie chodzimy tak, a nie inaczej, w specyficzny sposob mowimy i reagujemy na bodzce. Nastawienie niektorych jest zdrowe i otwarte ; inni zamykaja sie w sobie z jego powodu. Podstawowe nastawienie powstaje w dziecinstwie, to bezposrednia reakcja na to, jak nas traktowali rodzice i otoczenie. W miare jak dorastamy, cialo dostosowuje sie do nastawienia i tak powstaje, jak to okreslil psycholog Wilhelm Reich, zbroja postaci. Idziemy przez zycie zakuci w zbroje.
Gdy grasz postac, zakladasz jej zbroje. Jesli przedtem nie zdejmiesz wlasnej, bedzie ci niewygodnie i nieporecznie.
Bohater napisany
Najwazniejszy element pracy nad postacia to zycie w jej ciele, zrozumienie jej nastawienia. Kiedy ci sie to uda, nauczysz sie automatycznie myslec i czuc tak, jak dana postac.
W miare rozwoju akcji nastawienie bohatera moze ewoluowac, ale nigdy nie zmieni sie calkowicie. Jesli o tym zapomnisz, za bardzo ingerujesz w konstrukcje postaci. Nastawienie podstawowe sie nie zmienia. Popelniasz blad, jesli o tym nie pamietasz.
Nastawienie bohatera wplywa na wszystko, na jego ruchy i slowa.
Sytuacja sie nie zmienia, gdy mamy do czynienia z gotowa kwstia. Choc autor narzuca ci slowa, nastawienie determinuje sposob ich wypowiadania.
Nalezy unikac przeintelektualizowanej werbalizacji ; jesli musisz sie zastanowic, o co chodzi w danym nastawieniu, jest ono zle sformulowane, bo twoje cialo musi reagowac blyskawicznie i jasno ; nie ma czasu na rozwazania i watpliwosci.
Im krotsze zdanie, tym wazniejszy przekaz i zarazem wiekszy wplyw na cialo.
Sprawdzanie werbalizacji nastawienia
Zademonstruje to na przykladzie. Zastanowmy sie nad zdaniem : Chcialbym byc szczesliwy. Powtarzajcie je w glowie w takiej wlasnie formie, nie poprawiajcie go. Pozwolcie, by wasze cialo na to zareagowalo. Zauwazyliscie, jakie to trudne ? Poczuliscie to ? To zdanie jest niejasne. A teraz zrobmy to samo ze zdaniem : Jestem smutny. Niech wasze cialo zareaguje. Widzicie roznice ? Wlasnie o to nam chodzi. Choc doskonale wiemy, co kryje sie za stwierdzeniem : Chcialbym byc szczesliwy, nasze cialo nie wyraza tego tak przejrzyscie i jednoznacznie, jak obrazujac nastawienie : Jestem smutny.
W ten sposob mozecie przetestowac werbalizacje kazdego nastawienia. Jesli reakcja fizyczna jest natychmiastowa i jednoznaczna, mamy do czynienia z dobrze sformulowana werbalizacja. Jesli nie – trzeba jeszcze popracowac nad tym, w jaki sposob ubrac nasze nastawienie w slowa.
Zastanawiajac sie, jak zwerbalizowac nastawienie, kierujcie sie zawsze pytaniem ;co ja wlasciwie chce przez to powiedziec ? Zalozmy, ze wasza pierwsza wersja brzmi : Nie zawsze zdobywam to, czego pragne. Nie podoba sie wam – jest za dluga i zbudowana w oparciu o negacje. Zastanawiacie sie : Co wlasciwie chce przez to powiedziec ? Ze rzeczywistosc zawiodla moje oczekiwania ? A coz to znaczy ? Mowiac najprosciej – jestem rozczarowany, zawiedziony. I tym sposobem doszlismy do krotkiego, zwiezlego zdania, ktore wyraza to, o co nam od poczatku chodzilo. Jesli nie, szukacie dalej. Za wszelka cene starajcie sie sprowadzic nastawienie dojednej mysli, jednego uczucia.
Bohater nie zdaje sobie sprawy ze swego nastawienia. Powiedzmy, ze jego nastawienie to : Jestem glupi. Nie oznacza to jednak, ze dana postac uwaza sie za glupka. Nie, to aktor grajacy dana role zna nastawienie swego bohatera. Werbalizacja nastawienia dziala tak samo jak poprzednio omowione katalizatory. Bohater nie zdaje sobie sprawy, ze jest efektem ewolucji danego zwierzecia, nie wie, gdzie znajduje sie zrodlo jego energii.
Znajomosc przeslania dziela i roli twojego bohatera pomaga przy budowaniu postaci.
Pamietaj, ze nigdy nie liczy sie to, co mowisz. Najwazniejsze jest , co robisz. Dlatego warto rozgraniczyc kwestie do dzialania, przeciwstawic je sobie. I tak, jesli twoj bohater mowi, ze jest zazdrosny, niech twoje nastawienie sugeruje cos innego : Boje sie, denerwuje, jestem zly. Nigdy nie graj danej kwestii. Geanie tekstu jest zbedne . Niewazne, jakie jest zadanie aktorskie, nigdy nie graj tekstu.
Nie pozwol, by postac stala sie toba. To Ty stajesz sie postacia. Nigdy nie bedziesz wybitnym aktorem, jesli tego nie zrozumiesz.
Aktorstwo to dzialanie. Poznanie postaci i jej nastawienia to narzedzia, dzieki ktorym najbardziej efektywnie przedstawisz bohatera.
Kazda praca to ryzyko. Wlasnie to oznacza wykonywanie pracy – ryzykowanie.

Konkluzja
W Technice Improwizacji trening i narzedzia to jedno i to samo. To ona tworzy instrument, ktory bada, odkrywa i spontanicznie dokonuje wyborow, ktore pozniej potrafi wykorzystac.
Gary Sinese, zdobywca Oscara, mowi : « W aktorstwie mnostwo czasu poswieca sie na przygotowania. Musisz wszystko dokladnie przemyslec i wypatrywac odpowiednich mome,tow,bo jestes na planie powiedzmy dziesiec godzin i scena jest skonczona. Musisz przygotowac sie jak najlepiej, zeby jak najwiecej na tym zyskac. »
Wystep oparty na Technice Improwizacji skalada sie z trzech glownych elementow :
1. Odkrywania bohatera i stawania sie nim
2. Dokonywania wyborow
3. Improwizowania ich
Wystarczy opanowac te trzy elementy, by sukces aktorski znalazl sie na wyciagniecie reki.
Zawsze uwaznie sluchaj i obserwuj drugiego aktora, chyba, ze wskazowki sceniczne sugeruja cos innego, np. Twoje roztargnienie. To, co widzisz i slyszysz, zawsze stanowi czesc calosci.

Poznawszy dobrze bohatera, jego pragnienia, potrzeby czy marzenia, mozna improwizowac inne aspekty jego dzialania. To glowny obiekt zainteresowania Techniki Improwizacji.
W aktorstwie, podobnie jak w zyciu, nie zawsze to, co robisz, jest obiektywne. Czasami to, czym sie zajmujesz, czy to myslenie, odczuwanie, czy dzialanie przekracza granice zwyklego pragnienia. Technika Improwizacji koncentruje sie na tych aspektach i daje ci narzedzia, czyli zadania aktorskie, dzieki ktorym nadajesz im forme, na ktora wplywaja takze samoswiadomosc, spontanicznosc i kontrola artystyczna.
Technika Improwizacji to uzupelnienie w szkoleniu aktora pracujacego w oparciu o metode Stanislawskiego, wlasnie ze wzgledu na nacisk na dzialanie.

Dzialanie – to, co aktor robi, zeby rozwiazac problem, wypelnic zadanie, ktore jego bohaterowi wyznaczyl autor sztuki.
Stanislawski

Dlaczego aktorzy graja ?Stosujac Technike Improwizacji aktor naprade daje czastke siebie na scenie. Kazde zadanie aktorskie realizuje aytentyczny, zywy czlowiek, a to napelnia zyciem wykreowana postac sceniczna.
To cudowne uczucie, zyc pelnia zycia i miec swiadomosc, ze kazda jego chwila zostala starannie zaplanowana i ma sens. Nie ma to jak recytowac poezje i przekazywac czytelny komunikat w kazdym slowie. To cudowne uczucie zyc jako dzielo artysty : wiedziec, ze to zycie, ta postac, ma sens i swoja role w wiekszej calosci, w dziele sztuki, i jednoczesnie czuc, ze to wszytsko spotyka wlasnie ciebie.